خیام صادق؛ مجموعه آثار صادق هدایت درباره خیام

صادق هدایت درباره خیام مطالعات بسیار وسیعی داشت که حاصل آن دو کتاب است: رباعیات عمر خیام و ترانه‌های خیام که متن کامل این کتب در این مجموعه با مقدمه‌ها و اطلاعات دیگر آمده است. صادق هدایت درباره خیام میگوید: «...این ترانه‌های در ظاهر کوچک ولی پر مغز تمام مسائل مهم و تاریک فلسفی که در ادوار مختلف انسان را سرگردان کرده و افکاری که جبرا به او تحمیل شده و اسراری که برایش لاینحل مانده مطرح میکند...» «...خیام نماینده ذوق خفه شده، روح شکنجه دیده و ترجمان ناله‌ها و شورش یک ایران بزرگ، باشکوه، آباد و قدیم است...» خیام می‌گوید: من باده خورم،ولیک مستی نکنم الا به قدح،دراز دستی نکنم دانی غرضم زمی‌پرستی چه بود؟ تا هم چو تو،خویشتن پرستی نکنم! چون نیست ز هر چه هست جز باد به دست چون هست ز هرچه هست جز باد به دست چون هست ز هر چه هست نقصان و شکست انگار که هست، هرچه در عالم نیست پندار که نیست،هرچه در عالم هست تا کی غم آن خورم که دارم، یا نه؟ این عمر به خوشدلی گذارم،یا نه؟ پر کن قدح باده که معلومم نیست کاین دم که فرو برم،برآرم،یا نه؟

فلسفه خیام که در رباعیاتش هویداست را شاید بتوان گفت برای افرادی هم چون صادق هدایت که همواره درگیر پوچی بوده اند، همچون کلیدی راه گشاست (هدایت: این ترانه های در ظاهر کوچک ولی پرمغز تمام مسائل مهم و تاریک فلسفی که در ادوار مختلف، انسان را سرگردان کرده و افکاری که جبرا به او تحمیل شده و اسراری که برایش لاینحل مانده مطرح می کند). صادق هدایت شیفته خیام بود و پژوهش های زیادی من باب خیام انجام داد که در نهایت منجر به چاپ کتاب های (ترانه های خیام) و (رباعیات عمر خیام) شد. این دو اثر برای سال ها اجازه چاپ نداشت بنابراین این کتاب توسط برادر زاده صادق هدایت گرد آوری شده و یک مقدمه نیز به آن اضافه کرد و شامل تمام مطالبی است که صادق درباره خیام نوشته و دو کتاب "رباعیات عمر خیام" و "ترانه های خیام" را نیز شامل می شود. کتاب اول شامل شرح حال خیام است بعلاوه 201 رباعی که صادق هدایت مطمئن بوده که منسوب به خود خیام می باشد. اما در کتاب دوم که شامل بخش های مقدمه، خیام فیلسوف، خیام شاعر و ترانه ها است، تعداد رباعیاتی که صادق هدایت منسوب به خیام می داند 106 رباعی است. به طور کلی هر دو کتاب دارای اطلاعات بسیار مفیدی در مورد حکیم عمر خیام است و صادق هدایت نیز به نوعی نظر خود در مورد جهان و فلسفه زندگی را از زبان خیام بیان کرده است.