سرنوشت (های) سینما

کتاب «سرنوشت (های) سینما» اثری است که گفت‌وگوهایی مهم با ژان‌لوک گدار را در آغاز هزاره جدید گردآوری می‌کند؛ فیلمسازی که همواره مرزهای سینما را به پرسش گرفته و به جای پاسخ‌های قطعی، پرسش‌هایی بنیادین مطرح کرده است. این مجموعه که نخستین بار در سال ۲۰۰۲ به زبان انگلیسی منتشر شد، شامل سه مصاحبه است که در اصل میان سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱ در نشریات فرانسوی مانند کایه دو سینما و اکیپ چاپ شده بودند. ترجمه انگلیسی توسط جان اوتول صورت گرفته و با همکاری امانوئل بوردو و چارلز تسون تکمیل شده است.
مضامین اصلی این مصاحبه‌ها، چنان‌که انتظار می‌رود، جایگاه سینما در جهانی است که فناوری دیجیتال و رسانه‌های نوظهور آن را به چالش کشیده‌اند. گدار با نگاهی پرسشگرانه می‌اندیشد که آیا سینما در حال زوال است یا صرفا در حال تغییر زبان خود. او به‌ویژه در پیوند با پروژه‌های متأخرش مانند در ستایش عشق و مجموعه سترگ تاریخ(های) سینما توضیح می‌دهد که چگونه فیلم می‌تواند حافظه و تاریخ را نه‌فقط ثبت، بلکه دگرگون کند. برای او، سینما هنری است که در عین دروغ‌گویی، می‌تواند حقیقتی تازه آشکار کند؛ گزاره‌ای پارادوکسیکال که به طنز مشهور او درباره این‌که «سینما دروغ می‌گوید، نه ورزش» نیز بازمی‌گردد. از دیگر محورهای گفت‌وگوها می‌توان به علاقه گدار به مقایسه سینما با حوزه‌های دیگر، از جمله ورزش، سیاست و نقد هنری اشاره کرد. او با همین مقایسه‌ها جایگاه سینما را در بستر فرهنگی وسیع‌تری می‌سنجد و نشان می‌دهد که سینما دیگر صرفا یک هنر یا صنعت نیست، بلکه عرصه‌ای است که با همه حوزه‌های زندگی مدرن پیوند خورده است. افزوده شدن سخنرانی جیمز مک‌نیل ویسلر با عنوان «ساعت ده» (۱۸۸۵) نیز بعدی تاریخی به مجموعه می‌دهد و نشان می‌دهد که پرسش‌های گدار ریشه در سنتی دیرینه درباره نسبت میان طبیعت، هنر و حقیقت دارند. ویژگی مهم این کتاب در بی‌واسطه بودن صدای گدار است. برخلاف مقالات یا تحلیل‌های انتقادی، این‌جا او با تردیدها، تامل‌ها و حتی خودانتقادی‌هایش روبه‌رویمان می‌گذارد. مصاحبه‌ها پر از پرش‌های فکری‌اند؛ گاه بی‌سامان و پراکنده، اما سرشار از جرقه‌های اندیشه. همین امر سبب می‌شود خواننده بیش از پاسخ، با پرسش روبه‌رو شود. محدودیت اثر نیز در همین‌جاست: بسیاری از ایده‌ها نیمه‌کاره رها می‌شوند و انسجام نظری یک کتاب کلاسیک را ندارند. بااین‌حال، همین پراکندگی برای شناخت ذهن پرتحرک گدار ارزشمند است. از منظر تاریخی، این مجموعه فرصتی است برای دیدن گدار در مرحله‌ای متأخر از کارش، زمانی که هم درگیر بازخوانی تاریخ سینما بود و هم با تکنولوژی‌های نوین مواجه می‌شد. برخی پیش‌بینی‌های او درباره آینده سینما شاید امروز کمتر دقیق به نظر برسند، چراکه تحولات بعدی مانند پخش آنلاین یا شبکه‌های اجتماعی را به‌طور کامل در نظر نگرفته بود، اما ارزش کتاب در همین مواجهه صریح با پرسش‌هایی است که هنوز برای سینما مطرح‌اند: نسبت سینما با حقیقت، نقش آن در حافظه جمعی، و آینده زبانی که پیوسته در حال تغییر است.
در نهایت، «سرنوشت (های) سینما» نه مانیفستی تمام‌عیار، بلکه اثری محرک است که خواننده را به تفکر درباره معنای امروز و فردای سینما وا‌می‌دارد. برای پژوهشگران نظریه فیلم، علاقه‌مندان به سینمای مدرن و دوستداران آثار گدار، این کتاب دریچه‌ای ارزشمند به ذهن یکی از رادیکال‌ترین فیلمسازان قرن بیستم است؛ ذهنی که حتی در آستانه قرن جدید، همچنان بی‌قرار، جستجوگر و برانگیزاننده باقی مانده است.