حدیث شطرنج و آخرین روزهای سیسرو

کتاب «حدیث شطرنج و آخرین روزهای سیسرو»، نوشته‌ی اشتفان سوایگ، مترجم محمود حدادی، دو داستان از یکی از مهم‌ترین نویسندگان اتریشی قرن بیستم است. اشتفان سوایگ (1881 – 1942) در وین و در خانواده‌ای یهودی متولد شد. او در تمام سال‌های عمر، در هر اثری که نوشت، همواره نویسنده‌ای صلح‌خواه بود و نگاهی انسانی به رخدادها داشت. سوایگ در دهه‌های پرآشوب و جنگ‌زدۀ ابتدای قرن بیستم پیوسته از تنگ‌نظری، نژادپرستی و جنگ‌طلبی حاکمان قدرت بیزار بود و به‌ناچار، به دامان غربت پناه برد. در جنگ جهانی دوم به برزیل رفت و در همان سال‌ها با بزرگانی مثل رومن رولان، ماکسیم گورکی و زیگموند فروید ارتباط و نامه‌نگاری داشت. سوایگ در انزوا و غربت دو کتاب آخرش را نوشت: دنیا دیروز و حدیث شطرنج. وقتی ژاپن به کشورهای درگیر در جنگ پیوست و مدام خبرهای هولناک‌تری از جبهه‌های جنگ اروپا می‌رسید، از سرِ افسردگی ناشی از غربت و رنجِ زمانه، به همراه همسرش، لوته آلتمان، در 23 فوریۀ 1942، دست به خودکشی زد و با مرگش نیز داستانی نمادین و پایانی خلق کرد.

سوایگ «حدیث شطرنج» را پابه‌پای زندگی‌نامه‌اش، یعنی کتاب دنیای دیروز، به پایان رساند. از این منظر، می‌شود گفت بازبینی در پیدایش فاشیسم و غلبۀ این قدرت نوکیسه بر اروپا، و از جمله اتریش، در این داستان هم پس‌زمینه قرار می‌گیرد و در قالب شرح زندگی دو شخصیت متضاد، که با همۀ ویژگی‌های فردیِ خود درضمن نقشی نمادین و تاریخی دارند، فرهنگ کهن میهن این نویسنده را در خطر سقوط نشان می‌دهد. این اثر، اندک‌زمانی پس از خودکشی سوایگ، با شمارگان تنها دویست‌وپنجاه نسخه در بوئنوس‌آیرس به چاپ رسید، اما از دهه‌ای پس از جنگ تا به امروز یکی از پرخواننده‌ترین آثار او بوده و یک اثر سینمایی نیز به اقتباس از آن ساخته شده است.

متن دوم این دفتر، گزارش زندگی سیسرو، سخنور کلاسیک رومی در قرن اول پیش از میلاد، در همان سال‌های غم‌بار جنگ و غربت بر قلم سوایگ نشسته و از همان شرایط تاریخی هم رنگ گرفته است. به این ترتیب، این گزارش درضمن آینه‌ای از زندگی سوایگ در روزهای آخر عمر اوست و یک بار دیگر نشان می‌دهد تاریخن‌گاری در ذات خود اساساً چشم‌اندازی دوسویه دارد و هرباره در بازپرداخت گذشته تحلیلی نیز از اکنون به دست می‌دهد.