بوطیقای ارسطو

ارسطو (۳۲۲ ـ ۳۸۴ پ‌م) فیلسوفی بود که روی بسیاری فرهنگ‌ها و اندیشه‌‌ها تأثیر گذاشت. وی شاگرد افلاتون و معلمِ اسکندر بود. نگاه افلاتون به ادبیات با اندیشه‌‌های سیاسیِ آتن سخت درآمیخته بود. از این نظر، نگاه او به ادبیات تا حدی سیاسی بود. ارسطو متعلق به دوره‌‌ی بعد بود، زمانی که نقش و قدرت آتن کم شد. وی در دورانِ شاگردی هم‌رأیی‌‌هایی با استاد داشت، ولی بعد افلاتون را تقریباً از هر نظر به نقد کشید و در مقابل، نظریه‌‌های خاص خود را بنیاد گذارد. بوطیقای او (نوشته‌‌ی ۳۳۰ پ‌م) حاوی نظریه‌‌های ادبی اوست. وی در این کتاب درباره‌‌ی شعر و شاعری (و در اصل روایت و ژانرهای روایی، اگر بخواهیم بوطیقا را در معنای تعریف‌شده‌‌ی خودش به کار ببریم) نظریه‌‌ای طرح می‌‌کند که خلاف نظریه‌‌ی سیاسیِ افلاتونْ غیرسیاسی است. گرچه مانند علمِ بلاغت نیز نیست و دارای سیستم و گفتمانی ادبی است. از این زاویه، کار او تأثیر زیادی روی بررسی و نقد ادبی داشته است، حتی بیست و پنج سده بعد از او. نظریه‌‌ی ارسطو درباره‌‌ی ادبیات معروف است به بوطیقا؛ و تنها بخشی از آن از گزند روزگار جان به در‌برده است، شیوه‌‌ی نگارشِ آن نیز بیش‌تر مانند است به یادداشت‌‌هایی که ظاهراً قرار بوده مفصل‌‌تر شوند. شاید ارسطو در این یادداشت‌‌ها می‌‌خواسته پاسخی در مقابل تئوریِ ادبی افلاتون فراهم آورد. با این‌همه، چنین برمی‌‌آید که این یادداشت‌‌ها بیش‌تر از یک پاسخ ساده هستند؛ چون در همین یادداشت‌‌های اندکْ او تئوریِ خودش را، که مخالف نظریه‌‌ی افلاتون هم بوده، گسترش داده است. نکته‌‌ی مهم‌تر این‌که تقابل ادبیِ او با افلاتون ریشه در تقابل‌‌های فلسفی این دو دارد. در کتاب حاضر ضمن ترجمه‌‌ی بوطیقا به تأثیر آن و نیز بررسی نظریه‌‌های مندرج در آن پرداخته‌‌ایم. کتاب شامل سه بخش است. بخش نخست که تلاشی است برای طرح مشکلات ترجمه‌های فارسی، و نیز معنی بوطیقا در تئوری‌های رایج، و بالاخره یافتن تبار کلید‌واژه‌های بوطیقا و طرح معادل‌ها در تئوری‌های ادبی مدرن.